Het is er, of het is er niet. Daar lijkt het om te gaan.
Een half jaar voor mijn moeders dood heb ik nog een portret van haar gemaakt. Ze woonde toen nog op zichzelf in het huis waar ik geboren ben, maar eigenlijk ging dat al niet meer. Ze had er helemaal geen zin meer in en als je met haar praatte, verdwaalde ze regelmatig in haar eigen verleden. Het lukte eigenlijk niet meer goed om nog een gesprek met haar te voeren. Het was vooral fijn om even samen te zijn, ook al was je dan vaak alleen.
Misschien was dat ook wel de reden dat ik op het idee kwam om haar te tekenen. Tot dan zou ik daar niet snel aan gedacht hebben, je maakt nl een tekening, of je neemt deel aan een gesprek, vind ik, het is het een of het ander of allebei maar half. Maar nu was het anders, ik was wel aanwezig, maar maakte geen deel uit van haar gesprek. Ze praatte voor zich uit, de bekende verhalen, allemaal over vroeger. Soms staarde ze ook lang naar buiten zonder echt iets te zien, leek het.
Normaal vind ik het niet prettig om mensen te laten poseren, dus dit was eigenlijk wel bijzonder, want zij poseerde nl niet, ze lette zelfs niet op mij.
Nadat ik een tijdje bezig was, ging ze net even anders zitten, dus ben ik maar opnieuw begonnen. Het was allemaal niet veel, maar na een tijdje ben ik toch ook maar wat kleurtjes gaan gebruiken (allemaal op mijn iPad) en nam een andere ‘brush’.
Toen ik het later terug zag, was het nog steeds precies zoals ik me herinnerde, dus niks bijzonders, niet meer dan een schets, tot ik in de gaten kreeg dat die starende, wat lege blik, wel meer overeen kwam met hoe het werkelijk was, dan ik op dat moment in de gaten had. Misschien was het dus toch wel geslaagder dan ik dacht. Ik had wel zitten kijken en had dat ook gewoon vastgelegd, maar ik had het niet echt gezien. Ik had wat ik zag me niet ‘gerealiseerd’, zou je dus kunnen zeggen. Als ik in dezelfde stemming een landschapje had gemaakt, had er geen haan naar gekraaid, maar dit was een portret en dan werkt dat toch even anders.
Toen ik later hetzelfde portret ook nog als een filmpje had opgeslagen, kon je helemaal goed zien hoe het proces precies was verlopen.
Je ziet dan langzaam het beeld en de gelijkenis toenemen. Soms is ze er even en dan is ze weer weg en dan is er opeens weer die gelijkenis en opeens is die weer weg, maar desondanks zie je ook dat dat beeld langzaam groeit.
Best gênant om dat zo te laten zien, maar tegelijk ook fascinerend en in dit geval nog meer bijzonder omdat het onderwerp van dit portret iemand was die er zelfs soms ook even niet helemaal was. Ik zal zeker niet beweren dat het een ook maar iets met het andere te maken had, maar het is toch wel een saillant detail in dit geval.
Ik heb het portret overigens later aan mijn moeder laten zien, maar zij vond het zelf niks, vond het totaal niet lijken.
Dat is een portret!
Het moet begin jaren 70 geweest zijn. Het was warm en er hing een loomheid alsof het hoogzomer was, terwijl de zomer formeel nog moest beginnen. Het was al een paar weken zo heet, dat je er bijna naar verlangde dat alles weer normaal zou worden, wat je kan hebben in augustus dat je blij bent dat alles weer gaat beginnen en het gewone leven het weer overneemt.
Zo was het nog niet, in ieder geval niet voor mij, want ik had nog het idee dat ik aan het begin van alles stond, een heel nieuw leven, Grote Verwachtingen, althans dat dacht ik, maar ik had verder geen idee wat dat dan precies was, maar het zou in ieder geval anders worden, beter vooral, want tot dan vond ik het maar niks, was alles moeilijk en zwaar geweest en daar was ik echt wel klaar mee. Eerst de zomer en dan eindelijk gaan doen wat ik altijd al wilde.
Ik woonde nog thuis, maar was op dat moment alleen, iedereen was weg. Ik maakte lange wandelingen naar en door de stad of fietste door de natuur en droomde erop los.
Op een van die tochten door een lome, hete stad, liep ik min of meer toevallig, de Sleghte binnen. Ik zou er later nog heel vaak komen, maar die middag was de eerste keer, op zoek naar ja, naar wat eigenlijk? Ik wist wel dat ik kunstenaar wilde worden, maar wist verder helemaal niks. Ik kende Frans Hals van een tentoonstelling en Rembrandt uit een boek en Karel Appel en Picasso, voornamelijk van naam en dan had je het verder wel gehad. Ik liep wel direct naar de kunstafdeling, maar had verder geen idee en pakte dus zomaar een willekeurig boek, bladerde er verveeld doorheen en keek opeens recht in het gezicht van Berthe Morisot en was direct verkocht. Ik was er stil van, wat een ontmoeting, wat een confrontatie.
Ik was verliefd geworden op een portret, op een schilderij van een vrouw die me recht aankijkt, of eigenlijk net niet, dat kon ik niet goed zeggen, maar dat ze me raakte was wel duidelijk. Ze wilde niet echt onbescheiden zijn, maar liep wel direct naar binnen. Ik vond het niet vervelend, maar moest er wel even aan wennen.
Later leerde ik haar iets beter kennen. Zij was bevriend met Manet, de grote schilder en spil van de Impressionisten. Zij was zelf ook schilder en had les gehad van Corot voor ze Manet leerde kennen die 10 jaar ouder was en getrouwd en voor wie ze ook vaak heeft geposeerd. Later trouwde ze zelfs met zijn broer. Ze discussieerden samen over de nieuwe ontwikkelingen en de werking van kleur en zij schijnt hem ervan overtuigd te hebben om minder zwart te gaan gebruiken, wat in dit portret nog niet helemaal gelukt lijkt, want bijna de helft van het vlak is zwart, maar ze was dan ook in rouw vanwege het overlijden van haar vader. Toch heb ik het nooit als een somber portret gezien, integendeel, want in zekere zin wees zij mij de weg naar het Impressionisme, naar de werking van licht en kleur en naar de bevrijding daarvan.
Voor een paar gulden kocht ik mijn eerste kunstboek en nam haar zo mee naar huis. De zomer had niet mooier kunnen beginnen.
In de loop van de tijd heb ik heel wat portretten gezien, maar het is maar heel weinig keren voor gekomen dat ik echt het idee had dat ik die andere persoon een hand zou kunnen geven, dat we contact hadden dus en ik graag nog even verder had willen praten. Ik denk niet dat dat ook maar iets te maken heeft met de kwaliteit van al die portretten, want sommige waren zeker niet minder dan dit portret van Manet, maar kennelijk is het mogelijk dat je zo geraakt wordt door een schilderij, door een portret, dat het bijna een echt mens wordt, een mens is, waar je graag een tijdje bij wilt blijven of misschien zelfs wel altijd.
